L'EDITION BRETONNE A T'ELLE UN AVENIR ?

30 bloaz embann
e Breizh:al lennegezh
vrezhoneg evit ar vugale
Ar ragistor
Pet levr a zo bet embannet e brezhoneg evit ar vugale abaoe ma
vouller? Diaes lâret resis,dreist-holl pa ’z eo ken dister niver al levri-
où kozh a gaver c’hoazh hiziv-an-deiz.Ar re goshañ a vez meneget an
aliesañ a zo bet moullet e naontekvet kantved: Ael mad ar vugalee
1836 da skouer.N’int ket niverus eta,un dorn pe daou a zo trawalc’h
d’o c’hontañ.Ar re goshañ deus al lennerien vrezhonek o deus soñj
moarvat deus al levrioù savet adalek ar bloavezhioù 1920 gant
Gwalarn, e stumm niverennoù distag ar gelaouenn Kannadig
Gwalarn, gouestlet d’ar vugale: en o zouez e kaver dreist-holl
troidigezhioù,evel Priñsezig an dour (ur gontadenn troet gant Youenn
Drezen hag adstummet ar bloaz-mañ gant Goulc’han Kervella d’ober
ur pezh-c’hoari evit ar vugale, embannet a-nevez gant TES, Ti-
Embann ar Skolioù brezhonek),pe c’hoazh Nijadenn an aotrou Skañvig.
Pa geñverier pet levr zo bet embannet gant Gwalarngant ar re bet
a-raok,e kaver ez eo bet prantad Gwalarnur sapre lañs d’an
embann evit ar vugale.Ha koulskoude… An tri-ugent levr
bennak (mar plij !) moullet evit ar vugale betek fin ar
bloavezhioù 1940,da lâret eo e-doug pemp bloaz warn-
ugent pe dost,a zo diviet abaoe pell ’zo evel-just.Piv
n’eus c’hoazh ur skouerenn deus kentañ emban-
nadur Lommig pe enklask ar vizaouenn-skouarn
(1942, tresadennoù gant Xavier van Haas,
ezel ar Seiz Breur)? Ne vo ket kavet seurt
levr etre daouarn ur bugel a-vremañ,
adembannadur An Here (1983) ne
lâran ket.
Un amzer ’zo c’hoazh…
Pet levr neuze? Klasket ’zo bet kontañ anezhe,hag
evit ar pezh a sell ouzh reiñ ur sifr resis a-walc’h,ez eo
tost da eizh kant titl en holl. Ha dav eo lâret penaos
n’eo nemet e fin ar bloavezhioù 1970 e krog an traoù
da vat, peogwir ne gaver nemet war-dro 150 titl a-
raok! Evit komz berr:pevar diwar bemp deus al levri-
où embannet evit ar vugale e kant bloaz a zo bet
moullet en tregont bloaz diwezhañ.Arabat soñjal n’ez
eus ket bet a embann goude ar eil brezel-bed memes-
tra – er c’hontrol-bev – met muioc’h veze embannet
er bloavezhioù 1950 betek fin ar bloavezhioù 1970
evit ar re deuet, setu toud. Daoust ma ’z eo er
bloavezhioù-se e kaver da skouer kontadennoù troet
gant Charlez ar Gall evit (Ar honiklig Boudedeo evit
Emgleo Breiz, 1957…) ha reoù all troet gant
Tugdual Kalvez (Tri femoc’h bihanevit Flammarion:
An tad kastor, 1976…), pe c’hoazh troet gant Per
Denez (Kroc’hen azenevit Al Liamm,1978…).
Ar skolioù divyezhek
Petra zo kaoz da seurt kemm? Aes eo respont, e
gwirionez: gant krouidigezh ar skolioù divyezhek
(Diwan,e penn-kentañ,Div Yezh ha Dihun un pennadig
goude) e krog kelennerien ha kerent ’zo da soñjal
penaos n’ez eus nemet traoù kozh pe diviet evit
lennegezh vrezhoneg ar vugale. Ouzhpenn-se eo bet
sinet Karta Sevenadurel Breizh,ar pezh a ro un tamm
mat a skoazell d’ar c’hevredigezhioù tost d’ar
brezhoneg: yalc’hadoù arc’hant eta. Diwar seurt soñj
e teu war-wel un ti-embann nevez a zo o vont d’ober
un tamm mat a labour evit al lennerien yaouank:An
Here, e 1983. Gant an ti-embann-mañ e-unan eo
deuet er-maez un drederenn deus an holl levrioù
brezhoneg evit ar vugale:albomoù Spot ar c’hi bihan,
bannoù-treset Tintin, levrioù evit al lennerien
yaouankañ kenkoulz ha romantoù evit ar grenniged
hag ar grennarded (rummadoù Ar Vaot, Ar Skafig ha
Skolig al louarn), evel da skouer Argantael hag ar spes
skrivet gant Garmenig Ihuellou (1985),met ivez diell-
levrioù, hag ur bern traoù all c’hoazh. D’ar memes
koulz e vez embannet bannoù-treset gant tier-embann
all – kevredigezhioù hervez lezenn ar bloaz 1901,evel
an holl dier-embann brezhoneg – da skouer troioù-
kaer Lucky Lukegant Skol an Emsav, Asteriks gant
Preder, Buddy Longway ha Yakari an amerindian
yaouank gant Keit Vimp Bev.
19
PLAS AL LENNERIEN YAOUANK
Ar cheñchamant bras diwar lañs ar skolidi kaset
d’ar skolioù divyezhek en deus laket al levrioù
brezhoneg evit ar vugale da vezañ hiziv-an-deiz ken
niverus evit al levrioù savet evit ar re deuet, ma n’int
ket niverusoc’h zoken! Marteze peogwir e klask an
embannerien reiñ boued lennegel da lennerien an
dazont: ma n’en em lak ket ar re yaouank da gaout
plijadur o lenn e brezhoneg,piv a lenno c’hoazh en un
toullad bloavezhioù, hañ? Ar pezh a zo, ret eo neuze
kaout levrioù dereat evite,aes o lenn,gant peadra da
zeskiñ gwelloc’h ha da binvidikaat o yezh war un dro.
AET D’AN ANAON
E 2005 eo aet An Herediwar-wel.Tu a vije bet
soñjal e vije neuze aet ivez da get an embann evit ar
vugale.Tamm ebet! Un eston eo goût ez eo er bloaz
da heul (sed 2006) ez eus bet brasañ niver al levrioù
embannet evite: ouzhpenn daou-ugent levr, pa vez
ordinal nemet div dousennad pep bloaz. Bremañ avat
eo diskennet an niver d’ar geidenn en-dro.Piv en deus
kemeret plas An Here? Meur a di-embann, gant un
titl bennak amañ,aze hag ahont (Al Liamm,Al Lanv,
An Alarc’h,Emgleo Breiz…),met dreist-holl tri zi-
embann a-zoare evit ar vugale: Bannoù-Heol a ra
hiziv-an-deiz war-dro ar bannoù-treset (troioù-kaer
Boullig ha Billig, reoù Thorgal pe c’hoazh Titeuf) pe an
albomoù (evel re Arzhig Du);Keit Vimp Beven deus
lakaet a-gostez ar bannoù-treset evit ober war-dro
kazetennoù gouestlet d’ar vugale (Rouzig evit ar re
vihanañ,Louarnigevit ar re a oar lenn,ha Meuriadbet
kazetenn ar grennarded a-raok mont diwar-wel
siwazh) kenkoulz hag ar gazetenn sizhuniek Ya! TES
eo an trede ti-embann a-bouez,plediñ a ra dreist-holl
war al levrioù-skol brezhoneg (kaset evit netra d’ar
skolioù, mar plij !), met kroget en deus nevez ’zo da
embann levrioù evit plijadur al lenn, da gentañ toud
albomoù (adalek Biwigaozet gant Isabelle Le
Nabat e 2000) ha savet en deus e 2005 ur
rummad romantoù evit ar grennarded:
Koad Glaz(titl kentañ:Ameli Penn-Koumoul
hag ar c’hampagn-kelaouiñ, skrivet gant
Maguy Kerisit).
D’UR C’HEMM D’UN’ ALL
Evel-just,n’eo ket memes levrioù a vez
embannet bremañ evit a re a veze graet
20
21
kant bloaz ‘zo. Al levrioù koshañ evit ar vugale o
tennañ d’ar relijion ne weler ket embannet ken.Plas ar
rumm brasañ gwechall-gozh, hini ar c’hontadennoù, a
zo bet kemeret gant hini an albomoù, ur rumm a zo
chomet betek penn-kentañ ar bloavezhioù 2000 ar
rumm niverusañ (pep eil levr moullet evit ar vugale da
nebeutañ). Met pep kemm a c’hall pakañ e begement
gant un’ all.N’eo ket gant rumm ar bannoù treset (dre
vras 10% deus al levrioù evit ar vugale abaoe tregont
vloaz) e vez dispaket an taol,met gant hini ar roman-
toù. Gwir eo, e-pad an tregont bloaz diwezhañ
tremenet eo chomet dregantad ar romantoù
brezhoneg evit ar vugale etre 10 hag 20%,ha koulsk-
oude eo ret anzav eo deut hemañ da vezañ ar rumm
pennañ en nebeut amzer. Tost da bep eil levr
brezhoneg evit ar vugale a zo bremañ ur romant
anezhañ.Petra a zo kaoz,emezit-hu?
LEVEZON AR «PRIZIOÙ»
Prizioù Du-mañ,du-se? Ket! Priz ar Yaouankiz
(romantoù evit ar grennarded) evit ar wech kentañ e
2004 ha Priz ar Vugale(romantoù evit ar grenniged)
abaoe 2006.Ar gevredigezh Féa, en he zouez Fanny
Chauffin, a zo penn-kaoz d’ar prizioù-se. Pep bloaz e
kemer un toullad skrivagnerien pe danvez-skrivagner-
ien, kozh pe yaouank, brudet pe get, perzh en ur
genstrivadeg – hag ur priz roet da geñver saloñs al
levrioù e Karaez d’an hini a zo deut ar maout gantañ.
Bugale ar skolioù,ar skolajoù hag al liseoù divyezhek a
ra ar juri : ar skolajidi hag ar liseidi evit Priz ar
Yaouankizhag ar skolidi evit Priz ar Vugale.Yann-
Fañch Jacq eo an den en deus gounezet an aliesañ en
daou briz-se. Gant Keit Vimp Beve vez embannet
romantoù ar prizioù.
HA GOUDE?
Un dra vat eo kaout bremañ skridoù nevez savet
evit ar re yaouank:e-doug pemp bloaz eo deut a-benn
Keit Vimp Bev– e-unan, ha n’eo ket an ti-embann
nemetañ e Breizh – da embann hanter-kant romant
bennak,da lâret eo:kement ha ditloù hag ar pezh a oa
bet graet araok betek-hen! Yac’h an embann, war-
seblant, gant ma pado! Pe gentoc’h: gant ma kresko,
rak mont a ra niver ar vugale skoliataet e brezhoneg
war gresk,daoust ma ‘z eo bepred disterig a-walc’h…

Ah, ben là, c'est sûr, tu n'auras pas beaucoup de réponses.
Si le breton continue d'être enseigné dans les écoles, pourquoi pas ; Keit Vimp Bev a une production restreinte et, à ma connaissance, régulière et de bonne qualité. C'est sûr qu'il ne faut pas se disperser, dans ce secteur-là !!!

c'est pas gagné si l'on en croit cet article anti Ecoles DIWAN :
http://pagesperso-orange.fr/echanges/diwan.htm

Je ne voulais pas parler uniquement des écoles Diwan, dont je ne connais pas vraiment le système mais de cours de langue bretonne, comme on peut apprendre n'importe quelle langue vivante ou morte pendant les heures d'enseignement. Ce pour quoi des supports ludiques en breton sont utiles à la maison aussi...
Diwan, si on n'y enseigne/parle pas le "vrai" breton, bah, est-ce que ça vaut quelque chose, culturellement parlant ?
A priori, le breton et le gallo peuvent encore et toujours être choisis et appris dans certains établissements, du simple cours à l'enseignement bilingue. [Hors-sujet : l'extrêmisme m'ennuie beaucoup, de quelque nature qu'il soit]

Le Gallo n'est pas du breton, mais une langue issue du vieux français.

Revenons au coeur du probleme, le breton ou plutot les bretons, car il y a des variantes selon les territoires (ou "pays") : vannetais, cornouaillais, etc.

D'où l'idée au départ intelligente des écoles Diwan d'enseigner un breton "commun"... mais cela donne aussi des dérives intégristes. J'ai entendu cet été un neo bretonnant dire "je ne parle pas avec les anciens pour ne pas polluer ma prononciation". N'importe quoi !

Avec de telles mentalités (plus un chauvinisme excessif), le breton risque de rapidement disparaitre...

Ce portail recense tous les sites d'enseignement du breton en ligne (mais certains liens ne sont plus à jour) : http://www.bretagnenet.com/scb/breton.html

DES RADIOS EN BRETON : http://radio.stalig.com/Introduction.html

Des variantes, oui, comme dans n'importe quelle langue et n'importe quel patois. Et en effet, le gallo n'est quasiment enseigné qu'en Bretagne mais ça ne ressemble pas au Breton.

Le coeur du problème, c'est quoi, finalement ?
Qu'à jouer aux "purs et durs" du régionalisme, ils se tirent une balle dans le pied ? Ou bien que le créneau est en perte de vitesse pour une raison qui nous dépasse (presque) tous?...
Dans le premier cas, les éditeurs ont peut-être une marge de manoeuvre, dans le second, non, ça remonte trop haut pour que quiconque puisse faire quoi que ce soit. Quand on entend que "le latin ça sert à rien, ça devrait disparaître des programmes", on se dit que la culture, la mémoire collective et l'histoire des peuples, il y en a qui n'en ont rien à faire, et c'est dommage.

Bon, on ne refera pas le monde ici.
Bonne soirée

C'est vrai, ça sert à rien de regretter le passé...

soyons optimistes !

Je rentre du Salon des carnets de voyage de clermont où j'ai fait plein de belles rencontres.

je mettrai quelques photos prochainement !